Biến Chủng Virus Corona: Có Bao Nhiêu Biến Thể Covid-19 Hiện Nay?

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cảnh báo, biến chủng Delta và Delta Plus đang đe dọa nỗ lực kiểm soát dịch bệnh của hàng loạt quốc gia trên thế giới. Virus SARS-CoV-2 liên tục đột biến tạo ra các biến thể mới với tốc độ lây lan kinh hoàng khiến số ca mắc và tử vong tăng chóng mặt. Vậy có bao nhiêu biến chủng virus Corona hiện nay? Biến thể virus Corona nào nguy hiểm nhất?

Virus Corona là gì?

Virus Corona là một họ virus lớn gồm nhiều chủng loại virus ảnh hưởng đến hệ hô hấp của động vật có vú, bao gồm cả con người. Đây là một bệnh gây ảnh hưởng đến hệ hô hấp với các triệu chứng từ nhẹ đến nặng như cảm lạnh thông thường, mệt mỏi, viêm phổi, suy hô hấp nặng, ảnh hưởng đến đường tiêu hóa hoặc các bộ phận khác trong cơ thể, khiến người bệnh tử vong.

2019-nCoV là chủng virus Corona mới chưa từng được phát hiện ở người trước đây. Virus này được xác định là tác nhân gây ra bệnh viêm đường hô hấp cấp COVID-19 trong một cuộc điều tra bắt nguồn từ khu chợ lớn chuyên bán hải sản và động vật ở Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc vào cuối năm 2019. Trước đó, các chủng virus corona cũng đã gây nên nhiều đại dịch nguy hiểm, đe dọa tính mạng người bệnh như Hội chứng hô hấp cấp tính nặng (SARS-CoV) năm 2002 hay Hội chứng hô hấp Trung Đông (MERS – CoV) năm 2012.

Biến chủng virus Corona là gì?

Biến chủng virus Corona là “thuật ngữ” để miêu tả biến thể của virus Corona khác biệt với các virus đồng loại của nó một cách đáng kể. Sự khác biệt này được thể hiện ở các khía cạnh: tính dễ lây (khả năng truyền bệnh), độc lực (khả năng gây bệnh), sự nhạy cảm với thuốc điều trị/vắc xin phòng ngừa (khả năng chịu đựng) của virus SARS-CoV-2.

Virus biến thể có phải là bình thường hay không? Chúng biến thể như thế nào?

TTND.GS.TS.BS Nguyễn Văn Kính, Chủ tịch Hội Truyền nhiễm Việt Nam, Nguyên Giám đốc Bệnh Nhiệt đới Trung ương cho biết: Virus Corona có 4 nhóm (nhóm A, B, C, D) thì nhóm B có khả năng đột biến nhiều nhất. Trước đây, Coronavirus có thể gây bệnh cảm lạnh, dân gian gọi là cảm cúm, nhiều người tưởng rằng bệnh này giống như cảm cúm nhưng thực ra nó là do căn nguyên khác và có tính đột biến cao. Năm 2002, Coronavirus đã đột biến thành chủng virus gây ra đại dịch SARS với nguy cơ tử vong khá cao, từ 40-60%. Khi đó, Việt Nam là nước đầu tiên khống chế được bệnh này.

Đến năm 2019, Corona tiếp tục biến đổi thành nCoV, nó gắn kết với 85% gen corona cổ điển, 15% đột biến ra chủng mới. Những ca bệnh đầu tiên được ghi nhận đầu tiên tại Vũ Hán, sau đó lây lan ra khắp và trở thành đại dịch toàn cầu. Trong quá trình lây truyền giữa các quốc gia, các châu lục, giữa người với người thì virus tiếp tục đột biến, đây là sự khác biệt của SARS-CoV-2. Các chuyên gia khẳng định, việc virus liên tục biến thể là điều hoàn toàn bình thường.

Chúng ta có thể hiểu rằng, những thay đổi về bản chất trên bộ gen được gọi là “biến thể” (variant). Sau khi biến đổi chúng sẽ có những biểu hiện rõ ràng, cụ thể được gọi là “biến chủng” (mutant). Tức là, khi virus có những thay đổi trên bộ gen và đã thành một chủng mới khác với chủng ban đầu – đó là biến chủng của virus.

Trong thời gian qua, thế giới đã chứng kiến các biến thể virus SARS-CoV-2 hoành hành, tiêu biểu nhất là biến thể Delta, xuất hiện lần đầu tiên tại Ấn Độ vào tháng 10/2020, lây lan ra hơn 100 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Lý giải nguyên nhân virus SARS-CoV-2 lây lan nhanh, các nhà dịch tễ cho hay, nhờ trên bề mặt có những protein gai (spike protein) giúp virus bám vào đường hô hấp. Sau khi bám, nó sẽ nhảy sang tế bào biểu mô và nhân bản, sau đó thoát ra khỏi tế bào cũ để xâm nhập vào tế bào mới và lây cho cộng đồng qua đường mũi, miệng. Nếu sự biến đổi gen làm các “xúc tu” protein gai này hút chặt hơn thì tất yếu dẫn tới lây nhiễm nhanh hơn.

Các biến chủng virus Corona mới nhất hiện nay là gì?

GS.TS Phan Trọng Lân – Viện trưởng Viện Pasteur TP.HCM cho biết: Hiện tại, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) chia các biến thể của SARS-CoV-2 làm 2 nhóm: Biến thể đáng quan tâm (VOIs) và Biến thể đáng quan ngại (VOCs).

Biến thể đáng quan tâm (VOIs): khi có thay đổi về kiểu hình hoặc có 1 gen với nhiều đột biến có khả năng làm thay đổi acid amin liên quan đến kiểu hình; và gây lây lan dịch trong cộng đồng hoặc có nhiều ca/chùm ca bệnh xuất hiện cùng lúc; hoặc được phát hiện ở nhiều quốc gia.

Biến thể đáng quan ngại (VOCs): là những biến thể được khẳng định có liên quan đến gia tăng đáng kể khả năng lây lan; làm thay đổi đáng kể tình hình dịch tễ Covid-19 một cách tiêu cực; tăng độc lực virus/làm nặng lên biểu hiện lâm sàng; giảm hiệu quả các biện pháp y tế công cộng; hay giảm hiệu quả của các vaccine, xét nghiệm chẩn đoán, liệu pháp điều trị hiện hành.

Hiện có 4 biến thể virus SARS-CoV-2 được WHO xếp vào nhóm đáng quan ngại bao gồm Alpha, Beta, Gamma và Delta được phát hiện lần đầu tại Anh, Nam Phi, Brazil và Ấn Độ. Trong đó, biến thể Delta được đánh giá là nguy hiểm nhất, là chủng lây nhiễm thống trị trên toàn cầu bởi khả năng lây lan cao. Trước đó, cách gọi tên các biến chủng cũ là thường ghép “biến thể” + “tên quốc gia” là không được dùng vì có thể tạo tâm lý kỳ thị. 

1. Biến thể virus Corona Anh (Dòng B.1.1.7 – hay còn gọi là biến thể 20B/501Y.V1)

Biến thể B.1.1.7, còn được gọi tên khác là Alpha, được phát hiện lần đầu tiên tại Vương quốc Anh, trở thành chủng virus rất phổ biến ở thành phố Luân Đôn và vùng đông nam nước Anh. Đây cũng là biến chủng đánh dấu cho đợt bùng phát Covid-19 mới của toàn cầu vào cuối năm 2020. Đến nay, hơn 100 quốc gia đã có người nhiễm biến chủng B.1.1.7, trong đó có Việt Nam.

Biến chủng Alpha có chứa 23 đột biến gene, đặc biệt là không liên quan về mặt di truyền với chủng virus đang gây bệnh cho Anh trong thời điểm đó. Theo Chris Whitty, Giám đốc Y tế của Anh, số lượng này nhiều bất thường.

Các quan chức y tế tại Anh cảnh báo, biến thể B.1.1.7 của SARS-CoV-2 có khả năng lây truyền cao hơn tới 70% so với chủng cũ. Trong bản cập nhật dịch tễ hàng tuần, WHO cũng cảnh báo biết biến chủng B.1.1.7 cho thấy khả năng lây nhiễm virus mạnh. Tại Anh, các mẫu thử nghiệm SARS-CoV-2 chủng mới đã tăng từ 63% trong tuần từ 14/12/2020 lên 90% trong tuần từ 18/1/2021.

Bến thể B.1.1.7 nhanh chóng trở thành chủng virus phổ biến trong các ca bệnh trên toàn cầu. Đây cũng là chủng được tìm thấy trong nhiều ca bệnh của đợt bùng phát hiện nay và tại Hải Dương vào tháng 7/2020.

Cuối tháng 4, theo thông tin từ Bộ Y tế, kết quả Viện Pasteur TP.HCM giải trình tự gene của các trường hợp nhập cảnh từ Campuchia vào Việt Nam cho thấy 85.7% mẫu nhiễm biến chủng B.1.1.7 (biến chủng được phát hiện ở Anh), 14,3% còn lại mang biến chủng B.1.351 (phát hiện ở Nam Phi).

Chủng B.1.1.7 có khả năng lây nhiễm lớn, tải lượng virus tăng gấp 4 lần so với chủng trước đây. Ở các đợt dịch trước, các nhà dịch tễ tính toán chu kỳ lây nhiễm khoảng 4-5 ngày với chu kỳ lây rất rõ ràng, nhưng lần này chu kỳ lây ngắn hơn với thời gian khởi phát của bệnh cũng rất nhanh. Ở biến thể virus Corona này, chỉ tới ngày thứ 2 đã xuất hiện virus vùng hầu họng, từ đó, khả năng nhân lên của virus, đào thải mầm bệnh và lây lan trong không khí rất cao. Chủng virus biến thể mới được tìm thấy ở Anh có khoảng 20 đột biến, trong đó có nhiều đột biến tác động tới cách thức virus xâm nhập tế bào người và lây bệnh.

2. Biến thể Nam Phi (Dòng B.1.351, hay còn gọi là biến thể 20C/501Y.V2)

Tháng 12/2020, Bộ Y tế Nam Phi lần đầu tiên thông báo một chủng đột biến mới có tên gọi là Belta (B.1.351) được phát hiện ở Vịnh Nelson Mandela, Nam Phi. Từ mùa hè cho tới tháng 10/2020, quốc gia này chỉ có khoảng 2.000 ca nhiễm trung bình mỗi ngày. Tuy nhiên, con số này gia tăng đáng kể từ giữa tháng 11/2020 với hơn 16.000 ca nhiễm mới mỗi ngày, nhiều hơn mức đỉnh dịch năm 2019. Thời điểm đó, Bộ Y tế Nam Phi cho biết, biến thể này chiếm từ 80-90% các ca nhiễm mới trong nước và góp phần gia tăng các ca nhiễm và nhập viện trên khắp Nam Phi.

Theo đánh giá của các nhà khoa học, biến thể Belta ở Nam Phi khác với biến thể Alpha ở Anh, có khả năng lây nhiễm gấp 1.5 lần, hung hãn hơn, có thể tiến hóa và thích nghi cao hơn… Ngày 31/01/2021, Việt Nam ghi nhận ca nhiễm biến thể Nam Phi Belta (B.1.351) đầu tiên từ chuyên gia nhập cảnh người Nam Phi.

Biến chủng Belta (501.V2 hay B.1.351) mang 3 đột biến (E484K, K417N và N501Y) tại các vùng quan trọng của gene. Đây là nơi tạo ra protein gai mà virus dùng để gắn vào tế bào người. Trong đó, E484K có khả năng làm giảm độ nhận biết của kháng thể người với virus. Nhờ đó, nCoV vượt hàng rào miễn dịch do vắc xin COVID-19 sinh ra dễ dàng hơn.

3. Biến thể của Brazil (Dòng P.1)

Biến thể Gamma, còn gọi là dòng P.1, lần đầu được phát hiện bởi Viện Các bệnh Truyền nhiễm Quốc gia Nhật Bản (NIID) trên nhóm 4 người ở Nhật Bản hồi tháng 1/2021, dù đã từng tồn tại ở Brazil từ tháng 11/2020. Theo tờ New York Times, đây là những du khách mắc biến thể mới sau khi tới bang Amazonas, Brazil.

Sau đó, biến thể P.1 đã nhanh chóng trở thành chủng virus thống trị khắp Brazil và gieo rắc nỗi kinh hoàng cho các quốc gia khác trên thế giới. Các nghiên cứu chỉ ra, biến thể P.1 có một “chòm sao đột biến độc đáo” và rất nhanh đã trở thành một biến thể nổi trội với tốc độ lây lan nhanh, có thể tái lây nhiễm cho những người trước đó đã khỏi bệnh. Đồng thời, các nhà khoa học cũng tính toán rằng virus P.1 có khả năng lây nhiễm cao hơn gấp 2.5 lần so với chủng virus SARS-CoV-2 gốc xuất hiện ban đầu, khả năng kháng lại các kháng thể cũng cao hơn.

4. Biến thể kép của Ấn Độ (Delta hay dòng B.1.617.2)

Biến thể Delta (B.1.617.2), còn gọi là “đột biến kép” được phát hiện lần đầu tiên tại Ấn Độ vào tháng 12/2020. Với khả năng lây nhiễm nguy hiểm, Delta sớm trở thành chủng virus thống trị ở cả Ấn Độ, đến Vương quốc Anh, rồi lần lượt “ghé thăm” các nước khác, áp đảo hệ thống y tế toàn cầu.

Với đặc điểm dễ lây lan, khó truy vết, theo thống kê của WHO, biến thể này đã lây lan ra 124 quốc gia và vùng lãnh thổ. Các dữ liệu mới chỉ ra, biến thể Delta có mức độ lây lan cao chủ yếu là vì người nhiễm biến thể này mang tải lượng virus ở khoang mũi lớn gấp 1.000 lần so với người nhiễm các chủng virus SARS-CoV-2 trước đó.

Trung tâm Phòng ngừa và Kiểm soát dịch bệnh châu Âu (ECDC) cho biết, Delta có khả năng lây nhiễm nhanh hơn từ 40% đến 60% so với biến thể Alpha được phát hiện lần đầu tại Anh. ECDC dự đoán đến đầu tháng 8, sẽ có tới 70% số ca mắc mới tại EU nhiễm biến thể Delta và con số này sẽ lên tới 90% vào cuối tháng 8.

Bà Rochelle Walensky Hoa Kỳ, Giám đốc CDC Hoa Kỳ cho biết: “Biến thể Delta dữ dội hơn và có sức lây lan mạnh hơn các chủng virus lan truyền trước đó. Đây là một trong các virus hô hấp có sức truyền nhiễm nhiều nhất mà chúng tôi được biết đến và tôi từng chứng kiến trong sự nghiệp 20 năm của mình”.

Tỷ lệ nhập viện với bệnh nhân nhiễm biến thể Delta cũng cao hơn 85% so với biến thể Alpha. Tại Việt Nam, biến thể Delta được phát hiện trong các ca dương tính ở TP.HCM vào ngày 18/05/2021 trong đợt dịch bùng phát lần thứ 4. Tỷ lệ lây nhiễm thứ phát (F1 dương tính) của các trường hợp nhiễm biến thể Delta cao hơn so với biến thể Alpha. Tại các chuỗi lây nhiễm ở các tỉnh phía Nam đã ghi nhận 1 số trường hợp có dấu hiệu hoặc dương tính chỉ sau hơn 1 ngày tiếp xúc phơi nhiễm với người mắc COVID-19. Đáng lo ngại, biển thể Delta lây lan rất nhanh trong môi trường kín, không khí lưu thông kém như: nhà máy, khu công nghiệp, quán bar, nhà thờ,…

Không chỉ vậy, các chuyên gia dịch tễ lo ngại, biến thể Delta đang “làm mưa làm gió” chưa thể ngăn chặn, thì biến thể mới Delta Plus – được xem là “hậu duệ” của Delta nguy hiểm không kém, rất dễ lây lan, chúng liên kết mạnh với các thụ thể của tế bào phổi và có khả năng chống lại liệu pháp kháng thể đơn dòng.

Các nhà dịch tễ học cho rằng, biến thể Delta là một kẻ thù đặc biệt đáng sợ. Nếu tiếp tục đột biến, chủng này sẽ gây ra mối đe dọa vô cùng lớn, đó là lý do khiến các chuyên gia y tế đang vô cùng căng thẳng. Với khả năng lây nhiễm cao, biến thể Delta có nguy cơ đảo ngược cả những thành quả chống dịch khá ấn tượng tại các quốc gia có độ tiêm chủng nhanh như Mỹ và châu Âu.

Nguồn: VNVC